Populatiegerichte zorg is ineens een veelgebruikte term in de eerste lijn. Maar wat is het en wat kun je ermee? Hanneke van Zandbergen, adviseur Reos en Eric Hiddink van Health Base geven op het eerstelijnscongres (4 november) van het Jan van Es instituut een workshop over de proeftuin Gezonde zorg, Gezonde regio in Zuid-Holland Noord, waarin essentiële elementen van populatiegerichte zorg aan de orde komen.
“Populatiegerichte zorg is het werken aan de gezondheid van een afgebakende populatie, bijvoorbeeld mensen in een wijk met specifieke problematiek”, zegt Hanneke Zandbergen, adviseur van Reos. “Uitgangspunt voor het leveren van zorg en ondersteuning is wat deze populatie nodig heeft om gezond te blijven of om reeds bestaande gezondheidsrisico’s te verminderen. Essentieel is de vertaling van deze analyse op populatieniveau naar het individu ‘in de spreekkamer’. Er kan medisch namelijk heel veel, maar we willen zorg en ondersteuning graag inzetten als het effectief is voor die individuele persoon, aansluitend op zijn behoefte en situatie.”
Wanneer blijkt dat iemand een hoog risico heeft op een hartinfarct, dan kun je hier vroegtijdig op inspelen. Bijvoorbeeld door met die persoon te bespreken hoe hij zijn leefstijl kan en wil aanpassen (stoppen met roken, meer bewegen, gezondere voeding), al dan niet aangevuld met preventieve zorg. Onze overtuiging is dat op deze manier het risico van deze persoon op een hartinfarct wordt verkleind en tegelijkertijd toekomstige kosten voor behandeling van een hartinfarct worden uitgesteld of zelfs voorkomen.
Populatiegerichte zorg gaat wat mij betreft dus om het in beeld brengen van risico’s en risicogroepen om vervolgens zorg en ondersteuning op maat te bieden. Dit is veel doelmatiger dan iedereen volgens een standaardprotocol te (over- of onder) behandelen of te wachten op dat eerste hartinfarct. Dus: betere en doelmatiger zorg.
Dit kan een huisarts niet alleen. Om de risicogroepen in beeld te krijgen en vervolgens deze zorg en ondersteuning op maat te bieden is informatie van en samenwerking met andere professionals nodig: binnen de eerstelijnszorg, met de tweedelijnszorg en organisaties binnen het sociaal domein. Dit betekent het opbouwen van of verdergaand samenwerken van deze professionals en het ontwikkelen van nieuwe werkwijzen. Zij hebben daarvoor steun en mandaat nodig van hun bestuurders.
Populatiegericht werken vraagt daarmee ook van de betrokken bestuurders een andere manier van denken en werken. Zij zullen gezamenlijk de organisatie-overstijgende teams moeten aansturen en faciliteren en hen ook de ruimte moeten geven om tot hele andere interventies te komen. Dat vergt lef en het durven loslaten van bestaande waarheden en zekerheden.
Het hoeft gelukkig niet in één klap radicaal anders. Mijn advies is om juist kleinschalig te beginnen. Het is niet realistisch om te denken dat je met alle domeinen in een regio of wijk ineens anders (samen)werkt. Want hoe ziet dat er eigenlijk uit? Er is nog geen blauwdruk voor de regio’s en ik betwijfel of deze er komt. Als je kleinschalig begint is er ruimte om te experimenteren, om steeds een stapje verder te gaan en hiermee ruimte te geven aan verandering met hanteerbare risico’s.
Zo werken we ook binnen het programma Gezonde zorg, Gezonde regio. Zorgorganisaties zijn anderhalf jaar geleden bewust kleinschalig begonnen met de zoektocht naar de wijze waarop de Triple Aim doelstellingen in Zuid-Holland Noord kunnen worden gerealiseerd. Zij experimenteren met een andere manier van samenwerken, ondersteund door binnen het programma ontwikkelde kennistechnologie. De eerste experimenten zijn in volle gang. Vanuit onze ambitie om te werken aan een gezonde regio, willen we de komende periode graag met de GGD en gemeenten bekijken hoe het programma kan bijdragen aan het gezamenlijk identificeren van doelgroepen en aanbieden van effectievere preventieve interventies.
“De ROS’en hebben de afgelopen jaren actief bijgedragen aan het organiseren van de eerstelijnszorg, met name het multidisciplinair samenwerken. Sindsdien zijn er in ons werkgebied verschillende multidisciplinaire samenwerkingsverbanden in de eerste lijn ontstaan: lokaal en regionaal. Ook zijn we als adviseurs betrokken bij het maken van ketenzorgafspraken met de gespecialiseerde zorg en het vormgeven van samenwerking met gemeenten. Die ervaring helpt ons aan de expertise en het netwerk in onze regio om ook de volgende stap in de samenwerking in de zorg – noem het populatiegerichte zorg – goed te kunnen begeleiden.
Populatiegerichte zorg in Gezonde zorg, Gezonde regio
In Zuid-Holland Noord werken samenwerkingsverbanden uit de eerstelijnszorg, specialistische zorg Alrijne Zorggroep, zorgverzekeraar Zorg en Zekerheid en patiëntvertegenwoordiger Zorgbelang Zuid-Holland samen aan het programma Gezonde zorg, Gezonde regio. Zij willen mensen de beste zorg en ondersteuning bieden als zij dat nodig hebben.
Zij innoveren populatiegericht het zorgproces op de Triple Aim doelen (meer ervaren gezondheid, goede kwaliteit van zorg en lagere kosten). Er zijn daaraan nog twee doelen toegevoegd; patiënt in the lead en het goed faciliteren van zorgprofessionals. De gedachte is dat mensen met een chronische ziekte hun gedrag pas veranderen wanneer zij in dit proces een leidende rol krijgen (Chronic Care). Het programma richt de structuur daarvoor in. Het koppelt data uit de eerstelijnszorg en specialistische zorg en geeft de patiënt actueel inzicht in zijn gezondheidssituatie. Ondersteund door zijn zorgverlener(s) kan de patiënt gericht keuzes maken om zijn gezondheidssituatie te verbeteren.