Ondervoeding bij ouderen komt vrij vaak voor, maar wordt niet of onvoldoende gesignaleerd. Vijftien tot dertig procent van de thuiswonende ouderen is ondervoed. En nu mensen langer thuis wonen, is de verwachting dat het aantal mensen met ondervoeding toeneemt.
Het is een sluimerend probleem en een belangrijke factor voor toename van kwetsbaarheid. Zelfs als er zorg is, wordt ondervoeding vaak niet herkend.
Het verminderen van ondervoeding bij kwetsbare ouderen vraagt om goede afstemming en samenwerking tussen de verschillende professionals, ouderen en mantelzorgers.
Ondervoeding is een acute of chronische toestand waarbij een tekort of disbalans van energie, eiwit en andere voedingsstoffen leidt tot meetbare, nadelige effecten op lichaamssamenstelling, functioneren en klinische resultaten.
Bron: Stuurgroep Ondervoeding.
Op verschillende plekken in Nederland werken professionals vanuit verschillende invalshoeken aan bewustwording en betere onderlinge afstemming. We geven drie mooie voorbeelden:
Apeldoorn: Samenwerking sociaal en medisch domein
Sinds 2017 wordt in Apeldoorn ondervoeding bij kwetsbare ouderen onder de aandacht gebracht van zorg- en hulpverleners. Beide domeinen (sociaal en medisch) werken samen rondom kwetsbare ouderen die ondervoed zijn of dreigen te worden. Zo zijn er duidelijke afspraken over signalering, opvolging, verwijzing en behandeling. Met als doel de prevalentie van ondervoeding bij ouderen in Apeldoorn te verlagen met drie tot vijf procent in de komende vijf jaar. Daarmee conformeren alle partners in de samenwerking zich aan de doelstelling van de landelijke stuurgroep ondervoeding (www.stuurgroepondervoeding.nl).
De samenwerking in Apeldoorn is bijzonder te noemen door de brede samenstelling qua betrokken professionals en de aandacht voor beweging bij ondervoeding.
In de regiegroep vinden gemeente, ouderenadviseur, GGD, ziekenhuis, huisarts, diëtist, wijkverpleegkundige, fysiotherapeut en ergotherapeut elkaar. Deze groep heeft het zorgpad met de samenwerkingsafspraken ontwikkeld. Zo is een breed draagvlak ontstaan, waarmee de kans op signalering van ondervoeding is vergroot.
Door te werken aan meer spiermassa en spierkracht wordt de conditie beter. Daarom is er naast voeding ook aandacht voor beweging. In het zorgpad, maar ook in de scholing voor huisartsen heeft beweging specifiek voor ouderen een plek. Een fysiotherapeut en een diëtist verzorgen samen deze scholing.
Het zorgpad wordt sinds november 2019 in Apeldoorn gebruikt.
- Zorgpad voor professionals uit sociaal en medisch domein.
- Signaleringskaart voor mantelzorgers, informele zorgverleners en professionals die niet werken met een screeningsmethodiek.
Zwolle: Onderzoek betere signalering
In Zwolle is een projectgroep gestart om preventief ondervoeding te signaleren en tegen te gaan. Dit project is geïnitieerd door het Isala Ziekenhuis. De projectgroep bestaat uit een vertegenwoordiging van wijkverpleegkundigen, huisartsen en eerste en tweedelijns diëtiek. Daarnaast wordt een klankbordgroep samengesteld, waarin o.a. de paramedische disciplines vertegenwoordigd zijn.
De projectgroep maakt dankbaar gebruik van het Zorgpad en de Signaleringskaart uit Apeldoorn.
De projectgroep werkt samen met het lectoraat De Gezonde Stad van Hogeschool Windesheim. Studenten die de minor ‘De Gezonde Stad’ volgen, doen onderzoek naar de vraag hoe sociaal domein, vrijwilligers en mantelzorgers een bijdrage kunnen leveren aan signalering en voorkomen van ondervoeding bij kwetsbare 70-plussers in Zwolle. Eerste resultaten worden in 2020 verwacht.
Rotterdam: Verkenning wijkaanpak in Ommoord
Na een bijeenkomst over ondervoeding eind 2018 startte een projectgroep in de wijk Ommoord in Rotterdam in het voorjaar van 2019 de verkenning naar een duurzame verbeteraanpak. De projectgroep is breed samengesteld met vertegenwoordigers uit het medisch en sociaal domein: huisarts, praktijkverpleegkundige huisartsenteam, diëtist, ouderenconsulent welzijn en wijkverpleegkundigen van de drie grootste thuiszorgorganisaties. Daarnaast zijn initiatiefnemer gemeente Rotterdam, Hogeschool Rotterdam en ZorgImpuls (ROS) nauw betrokken.
Om het onderwerp ondervoeding bij de kop te pakken, is binnen het project allereerst een patiëntreis (waardestroomanalyse) opgetekend. Dit gebeurde aan de hand van een persona van een ‘honkvaste zelfstandige oudere’. Hiermee kwam goed in beeld dat ouderen met ondervoeding vaak onder de radar van professionals blijven. Het gedeelde gevoel van urgentie nam hierdoor toe. Verder is in kaart gebracht wat ieders rol en informatiebehoefte is, welke wijknetwerken er zijn en wat verbeterpunten en kansen qua samenwerking zijn. Dit vanuit het vertrekpunt geen nieuw wijknetwerk te ontwikkelen, maar juist beter gebruik te maken van bestaande structuren.
Uit de inventarisatie volgde een aantal gezamenlijke actielijnen. De projectgroep heeft zich gecommitteerd aan het vervolg, waarbij men zich allereerst richt op betere signalering van ondervoeding. De projectgroep kiest voor een pragmatische aanpak, waarbij slim geleerd wordt van ervaringen en instrumenten elders, waaronder Apeldoorn. In het voorjaar van 2020 wil de projectgroep opnieuw een bijeenkomst organiseren, waarbij met collega’s, ouderen en andere belanghebbenden in Ommoord wordt terug- en vooruitgeblikt.
Meer weten? Neem gerust contact met ons op.
Anita Lahuis, adviseur Proscoop
Anne-Fleur Klandermans en Rinske Thöene, adviseurs ZorgImpuls